Maciej Winiarek. Guru krytycznego myślenia

Zacznijmy od genezy krytycznego myślenia w Polsce.

Prawdopodobnie nie znajdziemy odpowiedzi na tak postawione pytanie. Myślenie krytyczne istnieje od ponad 2500 lat. Kiedy i jak trafiło do Polski, to prawdopodobnie wiedzą studenci, absolwenci studiów filozoficznych, z których kilka istnieje w Polsce.

Mogę doprecyzować to pytanie, dopytując o myślenie krytyczne w edukacji i w biznesie.

W edukacji, myślenie krytyczne prawdopodobnie pojawiło się na lekcjach etyki czy filozofii – jako osobny dział, pełen informacji i wiedzy na ten temat. To, co mnie osobiście najbardziej interesuje, to kiedy myślenie krytyczne stało się kompetencją (a nie tylko wiedzą), którą można rozwijać na każdym przedmiocie. Kompetencją, która może być wykorzystana do nauki jakichkolwiek treści oraz kompetencją, która może być użyta w życiu dorosłym do podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, konfliktów itp. Tak rozumiane “myślenie krytyczne” pojawiło się w Polsce w 2006 roku, gdy sprowadziłem narzędzia myślowe z TOC (Teoria Ograniczeń Elliego Goldratta) do Polski. Dzięki tym narzędziom (Gałąź Logiczna, Chmura, Drzewko Ambitnego Celu) dzieci na wszystkich poziomach edukacyjnych, na większości przedmiotów, zaczęły się uczyć związków przyczynowo-skutkowych, przetwarzać informacje, odróżniać fakty od opinii, rozwiązywać konflikty, analizować, syntezować, wnioskować, tworzyć hipotezy i je ewaluować. Od tego czasu sprowadziłem do Polski jeszcze kilkadziesiąt narzędzi myślowych, dzięki którym jeszcze łatwiej rozwijać kompetencję krytycznego myślenia.

W ciągu kilkunastu lat przeszkoliłem ponad 15 tysięcy nauczycieli, ponad 300 szkół, a co najmniej 100 000 dzieci miało możliwość rozwoju tej kompetencji. W biznesie myślenie krytyczne funkcjonuje dłużej, ale dopiero od kilku lat istnieje jako wyodrębniona kompetencja, którą można rozwijać poprzez specjalne szkolenia. Wszystkie metody, które mapują procesy w organizacjach, wymagają krytycznego myślenia, ponieważ trzeba w nich zastosować myślenie logiczne, analizę, przetwarzanie informacji, tworzenie hipotez, odróżnianie faktów od opinii. Zauważam, że od około 5 lat pojawia się “myślenie krytyczne” jako odrębne szkolenie i bardzo szybko rośnie popyt na rozwój tej kompetencji wśród pracowników firm (zarówno dużych korporacji, jak i małych i średnich przedsiębiorstw).

Obecnie szkolenia w firmach są jedynym źródłem tej kompetencji?

Zazwyczaj tak! Niestety, nie możemy oczekiwać, że polski system edukacji dostarczy obecnym lub przyszłym absolwentom tej kompetencji – do tego potrzeba jeszcze wielu lat pracy. Biznes nie może czekać, powinien samodzielnie rozwijać swoich pracowników.

Krytyczne myślenie czy też myślenie krytyczne?

Nie ma to większego znaczenia – w obu przypadkach mówimy o tej samej kompetencji. Z tego, co obserwuję, to biznes najczęściej używa kolejności “krytyczne myślenie”, a to prawdopodobnie wynika z angielskiego odpowiednika “critical thinking”, znanego ludziom z biznesu. W edukacji częściej używa się kolejności “myślenie krytyczne”, co najprawdopodobniej wynika ze struktury polskiego języka – mówimy też o “myśleniu logicznym”, “myśleniu kreatywnym”. Najważniejsze jest, że mówimy o tym samym.

Czy trudno jest zostać certyfikowanym trenerem krytycznego myślenia?

Ta ścieżka wymaga wieloletniego rozwoju i uczestnictwa w szkoleniach organizowanych przez kilka uznanych organizacji. Tylko najbardziej renomowane organizacje na świecie (w tym w Polsce) certyfikują swoich trenerów. Ma to miejsce, gdy organizacja posiada duże doświadczenie w dziedzinie myślenia krytycznego i posiada własną metodykę szkoleniową. Certyfikacja wiąże się z określonymi obowiązkami po stronie trenera, przede wszystkim dotyczącymi przestrzegania umowy licencyjnej, zapewnienia najwyższej jakości szkoleń i konieczności nieustannego rozwoju. Jeśli ktoś dobrze czuje się w takim wieloletnim procesie rozwoju i preferuje partnerstwo zamiast samodzielnej pracy, to na pewno jest to interesujące rozwiązanie.

Wiele osób myli krytyczne myślenie z krytyką, nie tylko w biznesie czy edukacji, ale też w codziennym życiu…

Tak, to na razie powszechna pomyłka. Osobiście szacuję, że około 80% osób (z edukacji czy biznesu) kojarzy myślenie krytyczne z krytyką i dlatego nie jest zainteresowana tym tematem. “Myślenie Krytyczne”, wbrew pierwszym skojarzeniom i stereotypom, nie oznacza krytykowania, krytycyzmu, wyrażania niepochlebnych opinii czy wytykania błędów. Słowo “krytyczne” wywodzi się z języka greckiego od słów “kriticos” (wnikliwy osąd/ocena) i “kriterion” (standardy). Zatem etymologicznie wskazuje na rozwijanie “wnikliwej oceny opartej na standardach”. Słownik Języka Polskiego podaje znaczenie słowa krytyczny jako “oparty na sumiennej, rzeczowej ocenie”. Słowo “critical” w języku angielskim posiada również synonimy “crucial, decisive, vital”, które oznaczają coś istotnego, niezbędnego, o decydującym znaczeniu. Zatem “myślenie krytyczne” to umiejętność wnikliwej, głębokiej, obiektywnej analizy.

Co ważne, myślenie krytyczne nie jest intuicyjne, nie potrafimy tego robić ot tak sobie, od urodzenia. Myślenie krytyczne to UTRUKTURYZOWANY proces, którego należy się nauczyć, dużo ćwiczyć, aż zmienią się nasze nawyki, postawy i zachowania. Nie jest celemżebyśmy musieli bezustannie myśleć krytycznie – byłoby to bardzo uciążliwe, nasz mózg dosłownie by się “przepalił”. Celem jest świadomy wybór, kiedy, w jakich sytuacjach, w których decyzjach musimy “włączyć” myślenie krytyczne – zrobić szczegółową, głęboką analizę – aby podjąć ważne dla nas decyzje. Gdy nie mamy rozwiniętej tej kompetencji, to najczęściej podejmujemy decyzje na bazie naszej intuicji, doświadczeń, “szóstego zmysłu” itp. W świecie tak dużej ilości informacji i manipulacji, to jest już niewystarczające. Trzeba umieć MYŚLEĆ.

W ostatnich latach widać ogromny – i nie jest to przesada – wzrost zainteresowania myśleniem krytycznym, szczególnie w biznesie lub HR. Czy Pana zdaniem dzieje się tak, gdyż wymuszają to czynniki zewnętrzne, takie jak kryzys, wojna, pandemia? Czy też myślenie krytyczne w naturalny sposób uzyskuje należne mu znaczenie?

Na wstępie mogę tylko potwierdzić podobne obserwacje – od kilku lat widać ogromne zainteresowanie tym tematem. Nie ma jednego czynnika, który o tym zdecydował. To suma wielu rzeczy, które dzieją się w naszym dzisiejszym świecie. Do najważniejszych zaliczyłbym przede wszystkim Internet, który zapewnia nam dostęp do informacji w ułamku sekundy. To największa skarbnica informacji, a także największy śmietnik pełen niesprawdzonych informacji, opinii i świadomej manipulacji. Musimy uczyć się krytycznego myślenia, aby wiedzieć, jak przetwarzać taką ogromną ilość informacji. Świat biznesu stał się coraz bardziej złożony i zagmatwany – nie ma już jednej odpowiedzi na dany problem. Nie ma już miejsca dla silnych liderów, którzy znają odpowiedzi na większość pytań, co zwalniało z myślenia wszystkich innych.

Dziś, w obliczu tak skomplikowanych wyzwań i złożonych problemów, potrzebujemy wszystkich dostępnych mózgów w organizacji, aby najpierw zadać najbardziej wartościowe pytania. Myślenie krytyczne to sztuka zadawania pytań – im więcej praktykujemy, tym lepsze pytania zadajemy. To powinniśmy uczyć i rozwijać w szkole (przez cały proces edukacyjny). Na razie jednak tak się nie dzieje, dlatego biznes musi sam zadbać o siebie i samodzielnie wyszkolić swoich pracowników. Zmienił się świat polityki – dziś żyjemy w spolaryzowanym świecie, który politycy wykorzystują, wykorzystując naszą naiwność i podatność naszego mózgu na manipulacje. Politycy są doskonale przeszkoleni, jakie pułapki czyhają na nasze mózgi i wykorzystują te mechanizmy, abyśmy oddali swoje głosy na nich. Mają oni do dyspozycji technologię, która śledzi nasze każde wybory i każdą decyzję – dzięki temu jeszcze łatwiej mogą kierować swoim przekazem. Jesteśmy praktycznie bezbronni w takim starciu, co pokazuje afera z “Cambridge Analytica” – praktycznie jedynym rozwiązaniem jest samodzielne rozwijanie krytycznego myślenia i stosowanie go w każdej sytuacji, gdy chcemy oddać swoje głosy. Jeśli nie jesteśmy uważni i nie myślimy krytycznie, to praktycznie na pewno jesteśmy już zmanipulowani i bliżej nam do “baranów w stadzie” niż samodzielnie myślących ludzi.

Coraz więcej decyzji podejmujemy na podstawie opinii, a nie faktów – stąd rosnący popyt na influencerów. Nie mamy czasu, nie do końca wiemy, jak samodzielnie zweryfikować dany produkt czy usługę – łatwiej nam posłuchać czyjejś opinii. Mamy swoich ulubionych, którym ufamy – to zajmuje dużo mniej czasu i mniej boli niż samodzielne myślenie. Oczywiście takie podejście jest bardzo niebezpieczne dla nas samych. Dlatego zwłaszcza w sprawach najważniejszych dla nas powinniśmy podejmować decyzje na podstawie własnej analizy. To tylko najbardziej oczywiste powody, dla których myślenie krytyczne jest dziś niezbędne i powinno być rozwijane w każdym domu, szkole i firmie.

Jaką publikację lub publikacje poleciłby Pan osobom rozpoczynającym swoją przygodę z myśleniem krytycznym?

Na rynku polskim nie ma jeszcze zbyt wielu pozycji o myśleniu krytycznym. Te, które są, to najczęściej przedruki związane głównie z nurtem filozoficznym lub z dezinformacją. Z tego, co ukazało się na rynku polskim, polecałbym: Daniel Pink „Jak być dobrym sprzedawcą”, Adam Grant „Leniwy umysł” i „Buntownicy”, Hans Rosling „Factfulness”, Rutger Bregman „Homo Deus”, Daniel Kahneman „Pułapki myślenia”. W literaturze anglojęzycznej jest bardzo wiele książek o myśleniu krytycznym, więc polecam samodzielne przeszukanie.

Utarło się przekonanie, że myślenie krytyczne jest przede wszystkim potrzebne liderowi zarządzającemu zespołem. Ale co z zwykłymi pracownikami w organizacji?

Wszyscy pracownicy w organizacji potrzebują myślenia krytycznego – na wszystkich szczeblach. Czy istnieje dzisiaj organizacja, w której myślenie nie jest potrzebne? Czy istnieją organizacje, w których myślenie może przynieść negatywne skutki? Istnieją organizacje, które są bardzo silnie zhierarchizowane, gdzie decyzje (a raczej rozkazy) nie podlegają dyskusji. Jednak w dzisiejszym biznesie takie organizacje już prawie nie istnieją – upadły lub zostały przejęte.

Wszystko powinno się zaczynać od lidera, ponieważ to on/ona ponosi odpowiedzialność za rozwój organizacji. To lider ma za zadanie stworzenie wizji i jasne przedstawienie jej zespołowi, a następnie skuteczne i konsekwentne jej realizowanie. Lider musi wpływać pozytywnie na swój zespół, a to bezpośrednio wiąże się z myśleniem krytycznym, w szczególności z takimi postawami jak:

• klarowność w komunikacji;
• umiejętność słuchania;
• umiejętność logicznego argumentowania;
• kwestionowanie siebie i istniejącego porządku;
• tworzenie kultury błędów w organizacji – to z nich najwięcej się uczymy;
• rozpoznawanie emocji, potrzeb i pragnień zarówno swoich, jak i swoich współpracowników;
• pokora;
• modelowanie oczekiwanych zachowań;
• tworzenie bezpiecznej atmosfery psychologicznej.

Lider powinien być pierwszą osobą, która szkoli się w myśleniu krytycznym, a następnie codziennie rozwija tę umiejętność i przenosi ją w dół organizacji. Liderzy na poziomie średnim również potrzebują szkoleń z zakresu myślenia krytycznego, ponieważ często brakuje im tej kompetencji. Idealnym rozwiązaniem jest, gdy lider modeluje kulturę myślenia krytycznego podczas spotkań z liderami na niższym poziomie hierarchii. Ci liderzy następnie powinni zachowywać się w ten sam sposób wobec swoich współpracowników liniowych. Liderzy na poziomie średnim powinni rozwijać następujące umiejętności z zakresu myślenia krytycznego:

• klarowna komunikacja – w górę i w dół;
• umiejętność słuchania;
• rozwiązywanie problemów;
• przetwarzanie informacji;
• zauważanie związków przyczynowo-skutkowych i przewidywanie konsekwencji podjętych decyzji;
• odróżnianie faktów od opinii;
• rozpoznawanie emocji zarówno u siebie, jak i u swoich współpracowników.

Pracownicy liniowi również potrzebują myślenia krytycznego, ponieważ to oni wykonują ostateczną pracę, świadczą usługi lub tworzą produkty. Podczas tego procesu powinni być uważni, a także:

• efektywnie przetwarzać informacje;
• rozróżniać fakty od opinii;
• jasno zgłaszać problemy swoim przełożonym;
• rozumieć i rozwiązywać problemy na swoim stanowisku;

Każdy pracownik, na każdym szczeblu organizacyjnym, potrzebuje dzisiaj myślenia krytycznego. Jednak zastosuje je w różnych kontekstach, od prostych do bardzo złożonych problemów. Myślenie krytyczne to kompetencja, której rozwijanie nigdy się nie kończy, ale z każdym rokiem jakość twojego myślenia wzrośnie, co odzwierciedli się w jakości podejmowanych decyzji. Im dłużej rozwijamy się w myśleniu krytycznym, tym bardziej efektywnie zarządzamy swoim życiem – zarówno osobistym, jak i zawodowym.

Na czym polega kompetencja myślenia krytycznego?

Kompetencja ta składa się z trzech obszarów: wiedzy, umiejętności i postaw. Krótko wyjaśnię każdy z tych punktów. Wiedza to po prostu informacje na temat tego, czym jest myślenie krytyczne: definicje, geneza, historia, składniki, zastosowanie, itp. Jest to wiedza, którą można zdobyć z książek, kursów online, webinarów, szkoleń.

Umiejętności to praktyka, doświadczanie poszczególnych postaw myślenia krytycznego. To umiejętność stosowania tych postaw w codziennym życiu. To coś, co trzeba stale i wielokrotnie ćwiczyć. Myślenie krytyczne trzeba “ćwiczyć”, aby z każdym powtórzeniem być coraz lepszym, skuteczniejszym w analizie napływających do nas informacji. Im więcej “powtórzeń” wykonamy, tym bardziej rozwiniemy poszczególne umiejętności, tym bardziej uważnie i świadomie będziemy stosować krytyczne myślenie.

Do najważniejszych umiejętności z zakresu myślenia krytycznego należą:

• przetwarzanie informacji;
• tworzenie hipotez, gromadzenie danych, rzetelna ocena;
• odróżnianie faktów od opinii;
• rozpoznawanie związków przyczynowo-skutkowych w otaczających nas procesach;
• rozwiązywanie problemów;
• rozpoznawanie własnych emocji i potrzeb oraz emocji i potrzeb innych osób;
• refleksja nad własnym myśleniem;
• kwestionowanie.

Jak widać, wszystkie te umiejętności są czasownikami, to działania, które można wielokrotnie ćwiczyć. Nasz mózg, a dokładniej połączenia neuronalne, rozwijają się jak mięśnie w naszym ciele – poprzez wielokrotne powtarzanie tych działań. Im bardziej świadomie myślimy i wykonujemy te czynności, tym silniejsze, bardziej rozbudowane i rozgałęzione będą połączenia w naszym mózgu. Dzięki temu staniemy się coraz bardziej zręczni w stosowaniu myślenia krytycznego, aż stanie się to automatyczne.

Postawa w zakresie myślenia krytycznego odnosi się do sposobu, w jaki będziemy się zachowywać wobec informacji, ludzi, zachowań, itp. Możemy coś rozumieć, być ekspertem, ale na przykład nie czuć wewnętrznej motywacji do działania, nie mieć serca do danej rzeczy. W takim przypadku nie możemy twierdzić, że mamy tę kompetencję w pełni rozwiniętą, ponieważ nie rozwinęliśmy odpowiednich postaw związanych z tą kompetencją.

Do postaw związanych z myśleniem krytycznym z pewnością możemy zaliczyć:

• pokorę;
• dociekliwość;
• dążenie do zrozumienia;
• zadawanie wielu pytań;
• elastyczność myślenia;
• otwartość na inne punkty widzenia;
• skromność;
• systematyczność;
• wolność od uprzedzeń;
• samodzielność i odpowiedzialność;
• dojrzałość emocjonalna;
• empatię.

Częstym błędem, który często obserwuję podczas szkoleń, to przekonanie, że uczestnictwo w szkoleniu, obejrzenie webinaru lub przeczytanie książki sprawia, że już posiadamy rozwiniętą kompetencję myślenia krytycznego. Nic bardziej mylnego. Miało się możliwość zdobycia tylko wiedzy, jednej trzeciej całości. Teraz najważniejsze jest praktykowanie i zmiana nawyków oraz postaw. Dopiero po pewnym czasie, gdy zaobserwujemy zmianę w naszym zachowaniu i sposobie myślenia, możemy stwierdzić, że rozwijamy tę kompetencję.

Jak szybko można się nauczyć myślenia krytycznego, mam na myśli tutaj przede wszystkim praktyczne zastosowanie go w codziennej pracy?

To zależy od szkolenia. W myśleniu krytycznym nie ma jednej prawidłowej ścieżki działania. Każdy jest sam odpowiedzialny za znalezienie i podążanie ścieżką rozwoju najlepszą dla siebie. Mogę jednak udzielić kilku wskazówek.

Najpierw warto zorientować się, jaki nurt myślenia krytycznego jest oferowany przez szkolenie. Obecnie w Polsce wyróżniam trzy główne nurty, które krótko opiszę poniżej:

1. Nurt filozoficzny: Takie szkolenia zwykle prowadzone są przez filozofów lub etyków. Koncentrują się one na myśleniu krytycznym jako filozofii. Obejmują informacje teoretyczne, zapoznają z najważniejszymi filozofami i ich tekstami oraz pokazują, jak można je odnieść do życia i pracy.
2. Nurt związany z dezinformacją: Szkolenia w tym nurcie skupiają się na kompetencji krytycznego myślenia jako narzędzia do obrony przed manipulacją. Skupiają się na faktach i opiniach, manipulacjach informacyjnych oraz pułapkach myślowych i jak sobie z nimi radzić.
3. Nurt związany z edukacją i biznesem: W edukacji myślenie krytyczne i narzędzia myślowe pomagają uczniom analizować treści szkolne niezależnie od przedmiotu czy poziomu edukacji. Celem jest wyszkolenie samodzielnie myślącego ucznia, który przejmuje odpowiedzialność za własne uczenie się i stosuje myślenie krytyczne również poza szkołą. W biznesie myślenie krytyczne i narzędzia myślowe pomagają efektywniej analizować problemy, wyzwania, procesy, konflikty i podejmować przemyślane decyzje, które przynoszą korzyści organizacji. Celem jest wyszkolenie samodzielnie myślącego pracownika, który podejmuje najlepsze decyzje i stosuje myślenie krytyczne również w życiu osobistym.

Należy zrozumieć, do czego dokładnie potrzebujemy myślenia krytycznego i jak chcemy go wykorzystać. Gdy mamy jasne odpowiedzi na te pytania, łatwiej będzie nam wybrać odpowiedni nurt i szkolenia.

Nie ma prostej odpowiedzi na to, jak szybko rozwijać umiejętność myślenia krytycznego. Ważne jest, aby skupić się na rozwijaniu umiejętności i postaw, a nie tylko nazdobywaniu wiedzy. Jest to proces, który zwykle trwa kilka lat.

Jednak dobra wiadomość jest taka, że dzięki nowym narzędziom i procesom myślowym, które można opanować na jednodniowym lub dwudniowym szkoleniu, już następnego dnia można zacząć z nich korzystać w pracy. Systematyczne stosowanie tych narzędzi i procesów przez 1-2 lata pozwoli nam stać się bardziej biegłymi w myśleniu krytycznym i świadomie go wykorzystywać.

Czy Pana zdaniem myślenie krytyczne można uczyć poprzez grywalizację?

Osobiście uważam, że nie jest to konieczne. Narzędzia myślenia krytycznego, których można się nauczyć nawet na jednodniowym szkoleniu, są na tyle proste i skuteczne, że nie wymagają specjalnych warunków, takich jak grywalizacja, aby je opanować. Dobre szkolenie z myślenia krytycznego to dynamiczny warsztat z dużą ilością interakcji, dyskusji i prezentacji różnych punktów widzenia. Podczas takiego szkolenia doświadcza się różnych narzędzi myślenia krytycznego, co pomaga w praktycznym opanowaniu tych umiejętności.

Jakie konkretne umiejętności rozwija się poprzez szkolenia z myślenia krytycznego w biznesie?

Tych umiejętności jest bardzo wiele. Wymienię tylko kilka najważniejszych:

• Przetwarzanie informacji: Codziennie bombardowani jesteśmy ogromną ilością informacji, zarówno z internetu, jak i z życia zawodowego. Umiejętność przetwarzania informacji oznacza potrafić szybko odrzucić szum informacyjny oraz emocje, skupiając się na istotnych aspektach danej wiadomości. Pozwala to szybko zrozumieć kluczowe treści oraz przekaz zawarty “między wierszami”. Nie traci się czasu na nieistotne kwestie czy na niepotrzebne emocje innych osób.
• Odróżnianie faktów od opinii: Osoba o rozwiniętej tej umiejętności skupia się wyłącznie na faktach, co pozwala jej wnioskować i podejmować decyzje na podstawie rzeczywistości. Jest praktyczna, szybka i nie marnuje czasu na zajmowanie się opiniami, plotkami czy niepotwierdzonymi informacjami. Taką osobą trudno manipulować.
• Skuteczna i klarowna komunikacja: Wpływa na umiejętność uważnego słuchania, zadawania pytań i poszukiwania zrozumienia w przekazie drugiej osoby. Osoba potrafi jasno się komunikować, przedstawiając fakty logicznie i oszczędnie, bez nadmiernego używania ozdobników językowych. Dodatkowo, upewnia się, czy została zrozumiana tak, jak zamierzała.
• Rozwiązywanie problemów: Ta umiejętność polega na efektywnej i skutecznej analizie przyczyn oraz złożoności problemów. Osoba zadaje trafne pytania i rozumie, że trzeba sięgnąć jak najgłębiej, aby w pełni zrozumieć problem. Dzięki temu proces wyciągania wniosków staje się efektywniejszy, a podjęte decyzje skuteczniejsze. Tutaj nie chodzi o kreatywność, ale o determinację, cierpliwość i wytrwałość w poszukiwaniu zrozumienia problemu.
• Tworzenie hipotez, zbieranie danych, obiektywna analiza: W organizacjach potrzebujemy ludzi, którzy odważnie testują ograniczenia. Aby to zrobić, potrzebujemy umiejętności klarownego formułowania hipotez, gromadzenia niezbędnych danych oraz uczciwej i obiektywnej oceny. Dzięki takiej “laboratoryjnej” pracy możemy oszczędzić ogromne ilości zasobów, unikając “testowania na żywym organizmie”, co jest najbardziej kosztowne.
• Kwestionowanie innych i siebie: Dzięki tej umiejętności osoba zawsze zadaje konstruktywne pytania, na przykład jak można coś zrobić lepiej. Osoby o takiej umiejętności nie godzą się na przeciętne rozwiązania czy bylejakość. Kwestionują istniejący porządek i ciągle poszukują doskonałości. Potrafią również poddać w wątpliwość swoje myśli i rozwiązania, przyznając się do błędów i dostrzegając, gdy przyjęły błędne założenia lub poszły na skróty.
• Rozpoznawanie emocji i potrzeb (zarówno własnych, jak i innych ludzi): Dzisiaj już wiemy, że emocje decydują o wielu rzeczach. Sukces odnoszą osoby i organizacje, które potrafią nazwać i otwarcie rozmawiać o emocjach oraz potrzebach jednostek i organizacji. Na przykład, w moim poprzednim miejscu pracy, podczas rozmów z zespołem na trudne tematy, wprowadziłem trzy perspektywy dotyczące potrzeb: współpracowników, zarządu i organizacji. Dopóki nie znaleźliśmy rozwiązania, które zaspokajało potrzeby wszystkich trzech stron, problem nie był uważany za rozwiązany.

To tylko wybrane najważniejsze umiejętności, które rozwijane są poprzez wdrażanie myślenia krytycznego jako kultury organizacyjnej. Wierzę, że każda organizacja dzisiaj potrzebuje takich pracowników, liderów i osób podejmujących decyzje dotyczące przyszłości. W coraz bardziej złożonym świecie nie możemy już polegać wyłącznie na intuicji i doświadczeniu. Potrzebujemy ludzi w organizacji, którzy myślą i są uważni.

Czy myślenie krytyczne może pomóc w podejmowaniu decyzji w warunkach niepewności, takich jak kryzysy czy pandemie?

Tak, zdecydowanie. Powiem więcej, jest to dziś chyba jedyny sposób na podejmowanie dobrych, przemyślanych decyzji. Od kilku lat żyjemy w czasach już permanentnej niepewności. Kiedyś potrafiliśmy mniej więcej przewidzieć, co będziemy robić i gdzie się będziemy znajdować za 2-3 lata. Potem nadeszła pandemia, i do dnia dzisiejszego mamy świat “wywrócony do góry nogami” – nie jesteśmy praktycznie w stanie powiedzieć, co może się wydarzyć za miesiąc, a może nawet za tydzień.

I dlatego tak bardzo potrzebujemy myślenia krytycznego, aby uspokoić nasz umysł. Odsunąć emocje, zwłaszcza niepokój, i skupić się na faktach – to właśnie robi myślenie krytyczne. Jest to ustrukturyzowany proces, do którego trzeba usiąść, zatrzymać się i pomyśleć. To nie jest myślenie w biegu, gdzieś na korytarzu, w pośpiechu. Decyzje, które podejmujemy, powinny być przemyślane – wolne od emocji, opinii, uprzedzeń, schematów i skrótów myślowych.

Dzięki krytycznemu myśleniu, a przede wszystkim dzięki procesom i narzędziom myślowym, możemy usiąść i uważnie przyjrzeć się problemowi, przeprowadzić analizę. W czasie niepewności mamy do czynienia z kilkoma czynnikami, które wpływają na nasze poczucie niepewności:

• więcej opinii niż faktów;
• sprzeczne informacje;
• częste zmiany informacji;
• brak dostępu do wszystkich informacji;
• duży natłok emocji.

W takich warunkach, podejmowanie decyzji bez myślenia niesie ze sobą duże ryzyko skutkowania nieskutecznymi działaniami. Myślenie krytyczne pozwala nam zatrzymać się. Dzięki odpowiednim narzędziom i procesom myślowym możemy przejść przez cały proces analizy spokojnie, koncentrując się na znalezieniu luk w informacjach, błędnych założeniach i nieznanych faktach.

Dzięki tej analizie, opartej na faktach, uważności i koncentracji, będziemy potrafili podejmować lepsze decyzje. Okaże się, że czasami podejmujemy błędne decyzje, ale będziemy wiedzieli, gdzie popełniliśmy błąd. Dzięki temu kolejne decyzje będą jeszcze lepsze. Jest to proces nieustającego rozwoju.

Jakie czynniki przyczyniły się do wzrostu zainteresowania myśleniem krytycznym w ostatnich latach?

Tych czynników było i jest wiele. Poniżej przedstawiam moją subiektywną opinię. Dla mnie najważniejszymi czynnikami, które przyczyniły się do wzrostu zainteresowania myśleniem krytycznym, są:

• Działania, zachowania, słowa i czyny polityków: Wzrasta manipulacja, chęć podziałów (polaryzacji) oraz napędzanie konfliktów. Osoby niezadowolone z takiej narracji poszukują myślenia krytycznego, aby umieć się bronić i rozumieć manipulacje oraz być czujnym wobec nich.
• Narastający szum informacyjny: To proces, któremu nie można zapobiec. Każdego roku mamy coraz więcej kanałów informacyjnych i źródeł. Jednakże zmienia się przewaga źródeł, które skupiają się na prezentowaniu opinii, a nie faktów. Jesteśmy zamykani w bańkach informacyjnych, które utwierdzają nas w naszym sposobie myślenia. Niektóre osoby preferują to (ponieważ nie muszą myśleć i konfrontować się), ale inni pragną wiedzieć i rozumieć więcej niż to, co jest im podawane pod nos.
• Manipulacje mediów społecznościowych: Jest to silnie powiązane z poprzednim punktem. Portale społecznościowe utrzymują nas w tych bańkach i dostarczają nam to, czego chcemy (czy lubimy) otrzymywać, zgodnie z algorytmami. Niestety, często nie dostajemy informacji, które mogą wywołać dysonans poznawczy.
• Manipulacje mediów: Wielu mediów uległo podziałowi (polaryzacji) z powodu zachowań i słów polityków. Trudno zatem uzyskać wiarygodne, rzetelne i obiektywne informacje.
• Złożoność świata: Świat staje się coraz bardziej złożony i skomplikowany. Narasta liczba problemów, których nie potrafimy rozwiązać. Od spraw ekologicznych i gospodarczych po kwestie społeczne, odczuwamy, że coraz mniej rozumiemy i brakuje nam prostych rozwiązań.

To tylko kilka obszarów, które omówiłem bardzo krótko, a które moim zdaniem wpływają na zainteresowanie myśleniem krytycznym. Człowiek, z natury, dąży do zrozumienia, dlatego ciągle zadajemy pytania. W obliczu trudności w znalezieniu odpowiedzi, myślenie krytyczne może nam pomóc. Pomaga nam odróżnić fakty od opinii, odrzucićemocjonalność (głównie lęk i niepokój), unikać manipulacji oraz przyjąć postawę zewnętrznego obserwatora. Dzięki temu łatwiej odzyskać wewnętrzny spokój, zrozumieć swoje wartości i potrzeby, oraz podążać za nimi, co stanowi klucz do wewnętrznego spokoju i szczęścia.